Сценарий чувашского праздника саварни
ÇĂварни. Масленица tc «Ё+варни. Масленица»
Веселый весенний праздник почитания солнца Çоарни (Масленица) отмечают на 7-й или 9-й неделе после Сорхори. По древним чувашским поверьям, если достойно проводить зиму, она не обидится, не омрачит радость обновления, не помешает встречать весну. Потому и старались его провести как можно веселее. В старину Çоарни длился две недели: Мăн çоарни — большая Масленица, Кĕçĕн çоарни — малая Масленица. С распространением христианства он совпал с русской Масленицей, и его начали праздновать в течение одной недели, от воскресенья до воскресенья.
Со временем порядок, традиции проведения праздника изменились, да и называть его стали Проводы зимы. Но еще в 60—70-е годы XX века Масленицу отмечали по старинным (описанным ниже) обычаям.
К празднику готовились заранее. Девушки шили себе новые наряды, припасали красивые платки, фартуки. Парни за две-три недели до Масленицы начинали усиленно ухаживать за лошадьми: освобождали их от работ, кормили овсом. Параллельно готовили сани с задком, ремонтировали, подкрашивали, украшали. Вместе со взрослыми суетились и дети, заранее в овраге, заливая водой, готовили горку, приводили в порядок санки и салазки.
Как было принято исстари, праздник начинала детвора. Каждый ребенок стремился как можно раньше (до рассвета) выйти на улицу. Того, кто первым скатится с горки, называли «шыв çулĕ уçакан» (открывающий путь вешним водам). Он пользовался всеобщим уважением и любовью, ему дарили подарки (семечки, орехи) и, как везунчику, поручали начинать многие весенние работы.
Пока скатывались с горки, дети громко кричали: «Пусть конопля и лен вырастут длинными: пусть ноги у воробьев сломаются, пусть они не клюют коноплю!» — и сыпали семена конопли и льна. Бытовало поверье, у кого санки скатятся дальше всех, у того в хозяйстве лучше уродится конопля и лен. Этот обряд называли сала кайăк* ори хоçни (ломание ноги у воробья).
После рассвета дети шли домой. Родители их угощали блинами. По обычаю, в первый день Масленицы (Мăн çоарни) их пекли все. Блины означали надежду на богатый урожай хлеба.
Ближе к обеду на горку выходила молодежь. Считалось, что в этот день каждый, чтоб уродились конопля и лен, должен скатиться с горки. К вечеру, когда молодежь уходила, приходили взрослые и пожилые. Их называли çоарни карчăкки, çоарни старикки (масленичная бабка, масленичный дед). В некоторых деревнях (д. Ярабайкасы) прозвище çоарни карчăкки давали опоздавшим (проспавшим) на горку детям.
На следующий день (в некоторых селениях — в первый день) устраивали катания на лошадях. Катание (катаччи чопни, çоарни чопни) в разных местностях проводили в разное время: в одних селениях катания устраивали в первый и последний день масленичной недели, в других, например в Кюрегасях, Хорное, — только в последний день. В народе полагали, что шум, производимый при катании на лошадях, увешанных колокольчиками и бубенчиками, украшенных платками и лентами, изгоняет злых духов из деревень, лесов, с полей и лугов (а звон церковного колокола — злых духов воды и огня).
В катаниях участвовала молодежь и молодые супружеские пары. К полудню они собирались на центральной (главной) улице деревни. Поджидая друг друга, устраивали различные игры. Когда все участники были в сборе, выстраивались в один ряд и с песнями и частушками под гармошку делали по солнцу три круга. Останавливались на том же месте, откуда начинали, слезали и, чтобы согреться, танцевали. В это же время выбирали самого красивого коня.
Затем уезжали в соседние деревни (кто-то ездил на базар), навещали родственников. За стол, как правило, не садились, пели, плясали. Хозяева угощали их блинами, пивом.
Гулянья, веселье шло всю неделю. Кто бы ни приходил в эти дни, пожилой ли человек или ребенок, всех приглашали в дом, усаживали за стол и угощали блинами.
В Çоарни девушки также, как и в Сорхори, устраивали посиделки хĕр сăри. В хĕр сăри участвовала молодежь не только своей деревни, но и соседних деревень. Сваренное на хĕр сăри пиво полагалось выпивать в последний день недели.
В Кĕçĕн çоарни на горке за деревней на кучу хвороста устанавливали çоарни карчăкĕ (масленичную бабу). Когда собирались все, бабу поджигали, вставали вокруг нее, пели, плясали. Пожилые кидали в горящую бабу блины и кричали: «Çоарни карчăкĕ! Голодной не уходи! Счастливого тебе пути» (вариант: просто сталкивали бабу с горки).
После этого детишки в последний раз скатывались с горки. Взрослые и пожилые шли домой, собирались с соседями и гуляли до первых петухов. С первыми петухами расходились по домам. На этом веселье заканчивалось. Наступал Великий пост.
Кăрлач сиввисем шатăртаттарса иртсе кайсан каçхи тўпене çĕнĕ уйăх — нарăс уйăхĕ шуса тухать. Нарăс уйăхне кĕрсен вара ял халăхĕ Аслă çăварни кунĕсене кĕтет, яш-кĕрĕм, хĕр упраç уява хатĕрленме тытăнать. Çăварни чупма юратакан çамрăксем çĕнĕ шупăрсем, çўçеллĕ тутăрсем, илемлетнĕ саппун-аркăсем, сарă кĕрĕксем хатĕрлеççĕ. Каччăсем хĕрсенчен маларах хатĕрленме тытăнаççĕ. Лашисене кунсеренех сĕлĕ çитереççĕ, шăвараççĕ, пăхаççĕ. Çунисем хитререх курăнччăр, хĕрсем ан тиркеччĕр тесе юсаса илемлетеççĕ.
Çăварни эрнин малтанхи вырсарни кунне аслă çăварни тенĕ, ун хыççăнхи тунти кунпа ытлари куна та аслă çăварни шутне кĕртнĕ. Çăварни эрнин юлашки вырсарнине кĕçĕн çăварни тенĕ, ун умĕнхи эрне кунпа шăмат кун та кĕçĕн çăварни шутне кĕрсе кайнă. Çăварни кунĕнче ачасем кăвак çутăллах çывăрса тăрса çунашкисене туртса тăвайккине вĕçтернĕ. Çакна ватăсем «çерçи ури хуçни» тенĕ. Тăвайккинчен чи пĕрремĕш ярăнса анакан ача «шыв çулĕ уçакан» пулнă. Ăна пурте парнесем панă: мăйăр, пĕремĕк, вăрă т.ыт.те. Çав ачан алли çăмăл тесе шутланă. Çуркуннехи ĕçсене пуçласа пама та ăнах хушнă.
Çăварни кун вара тăвайкки шавласа, кĕрлесе кăна тăнă:
Çăварни килет, куртăр-и?
Çуркунне çитет, сисрĕр-и?
Хирĕç тухса илтĕр-и?
Çăварна карса кил!
Çăвар туллийĕ икерчи,
Карчĕ сайран çу юхать;
Карчĕ сайран пыл юхать.
Çерçи ури хуçма каякан ачасене çамрăк инкесем кантăр вăрри, ăшаланă пăрçа, хĕвел çаврăнăш, ывçи-ывçи сар мăйăр туха-туха панă, çуллă икерчĕ-кукăльсемпе хăналанă. Тăвайккинчен ярăнса анакан ачасем пĕринчен тепри ирттерсе инçерех ярăнса кайма тăрăшнă. Пурте: «Кантăр вăрăм ўстĕр! Çерçи ури хуçăлтăр. Кантăр пуçне ан сăхтăр!» — тесе кăшкăрашнă, кантăр вăррине сапса пынă. Ватăсем каланă тăрăх, инçерех ярăнса каякан ачан кантăрĕ вăрăмрах, сўсĕ тикĕсрех пулать.
Кăнтăр çывхараспа кĕçĕн çынсем, çĕнĕ инкесем, кăмака хутса кăларса тăвайккине ачасемпе пĕрле ярăнма килнĕ. Вĕсен пĕрре те пулин тăвайккинчен ярăнса анмаллах пулнă. Енчен ярăнма тухмасан йĕтĕн-кантăр ăнса пулмасть тенĕ.
Кăнтăрла тĕлнелле çамрăксем те ярăнма тухнă. Вĕсем вара хĕвел курăнми пуличченех тăвайккинче савăннă. Çамрăксем ярăнса ывăнсан ватă кинемейсемпе мучисем пырса çитнĕ. Вĕсем те пĕрер хут ярăна-ярăна аннă. Вĕсене çăварни карчăкĕсем тенĕ.
Тепĕр кунне çамрăксем катаччи чупнă. Лашисене çын паллас çук капăрлатса лартнă. Тĕрлĕ-тĕрлĕ лентăсемпе илемлетнĕ. Пĕкĕсем çине виçшер шăнкăрав çакнă, çуни хыçĕсене лентăллă пиçиххисемпе илемлетнĕ. Вара пурте хăйсем суйласа хунă хĕрсене лартса килрен киле çўренĕ, вун пĕр сехетсем тĕлнелле пур çамрăк та лашисемпе ял пуçне пуçтарăннă. Кунта тĕрлĕрен вăйăсем вылянă, пĕр-пĕринпе курса калаçнă, ялти ĕçченсене мухтаса парнесем панă. Ачасем сăвăсем каланă, юрăсем юрланă, çынсене савăнтарнă. Каччăсем лашисене чуптарса виçĕ çаврăм тунă. Çакăнта чи илемлĕ лашасене суйласа илнĕ те хуçине парне парса чысланă.
Пирĕн лаши лаша пек.
Картин çинчи юман пек,
Пирĕн çуни çерçи пек,
Юман çинчи йĕкел пек.
Çапла вара, çамрăксем ир пуçласа каçчен катаччи чупнă. Темиçе яла та çитнĕ. Хурăнташĕсем патне çăварни саламĕ пама хăнана кĕре-кĕре тухнă, ют ялсенчи тăванĕсене çăварни ăсатма пыма чĕнсе хăварнă. Хăшĕсем, май пуррисем, хăйсемпе пĕрлех лартса килнĕ.
Перĕн учĕ малалла,
Серĕн учĕ хыçалалла,
Çавах мала тохăпăр,
Эсĕр холаса çитеймĕр.
Чоптар, чоптар лашине,
Осси полтăр пĕрех хот.
Кĕртсе лартăр хăнине,
Çавах нумай ĕçес çук.
Кўлсе тохрăм лашине
Паян праçник тенипе.
Хытă тытас пошшине
Лаши çамрăк полнипе.
Çăварни кунĕ кашни хăй патне пыракан çынна — ача-пăча-и, ватăраххи-и алăкран ирттерсе пукан çине лартнă. Çуллă икерчĕ çитернĕ, сăра ĕçтернĕ, пуянраххисем эрех те сыптарнă.
Çамрăксем лашасемпе ял-ял витĕр тухнă чухне çынсем пурте тенĕ пекех урама тухса тăрса катаччи чупакансем çине пăхса тăнă.
Яш-кĕрĕм яла çур çĕр иртсен çеç çаврăнса çитнĕ. Лашисене тăварса, шăнкăравсене илсе тепĕр çăварниччен пуçтарса хунă. Çăварни савăнăçĕ çакăнпа пĕтнĕ.
Эрне вĕçнелле ял вĕçĕнчи тăвайккинче улăмран ăсталаса çăварни карчăкки туса лартнă. Çăварни карчăккине çапă купи çине лайăх вырнаçтарнă. Пуçне тутăр çыхса янă, пилĕкне — пиçиххи, аллисене турат-шăпăр тыттарнă. Пĕтĕм ял халăхĕ пуçтарăнса çитсен çăварни карчăккине чĕртсе янă. Çав вăхăтра пурте ун йĕри-тавра тăрса тухса юрă юрланă, ташланă, ачасем сăвă каланă. Ваттисем кăвайт çине çуллă икерчĕсем пăрахнă.
«Çăварни карчăкки! Выçă ан çўре. Тутă пул та чипер кай!» — тенĕ ватă çынсем.
Çакăн пек юрласа, савăнса, ташласа çăварни ăсатса янă хыççăн ачасем юлашки хут ту çине кайса ярăннă. Ыттисем вара килсене кайса сĕтел хатĕрлесе, эрех-сăра ĕçсе малалла ирхи автан сассичченех савăннă. Автансем юрласа ярсан хăнасем сĕтел хушшинчен тухнă та ырă кил хуçисене тав туса, пуççапса ырă сунса хăварнă. Хуçисем вара хăнисене эрех сĕнсе ăсатса кăларса янă.
Юнкă сали, Н.Г. Александрова (1974) çырса панă. tc » Юнк= сали, Н.Г. Александрова (1974) ёырса пан=.»
Çăварни çитсен хĕрсем салат, хăмла, çăнăх пуçтарнă та сăра вĕретнĕ, кукăльсем пĕçернĕ, пĕр пысăкрах пўртре, йышсăр çемьеллĕ çын патĕнче хĕр сăри ирттернĕ.
Çăварни чупма каччисем лашасем капăрлатса, пĕкĕсем çине шăнкăравсем çакса, çунисене те илемлетсе, хĕрсене лартса кăнтăрла пасара кайнă, каçхине çăварни чупса килсен хĕр сăри ирттернĕ. Хĕр сăри ирттерме юнашар ялтан та çамрăксем килсе кайнă. Тепĕр вырсарни кун Çăварни эрнине уявланă, ăна турхан касни тесе каланă. Унта вара юлашки сăрине ĕçсе ямалла пулнă. Кайран çичĕ эрне типĕ тытмалла. Çăварнипе Мăнкун хушшинче нимĕнле уяв та пулмасть.
Çăварни çуни çут çуна,
Çутти юлать çул çине.
Эпир кунтан кайсассăн та
Ячĕ юлать ял çине.
Çăварни çулĕ сункăллă та,
Çуни каять сункалла.
Çăварни каччи сар каччă та,
Вăл тайăлать савни çине.
Çăварни çуни ресаллă та,
Сунка каяс хуйхи çук.
Кĕрекаç ялĕ, Е.Е. Семеновăран Н.М. Александрова çырса илнĕ. tc » К\рекаё ял\, Е.Е. Семенов=ран Н.М. Александрова ёырса илн\.»
Çăварни Сурхури иртнĕ хыççăн çичĕ е тăхăр эрнерен килнĕ, кĕçĕн çăварнипе мăн çăварни икĕ уйăхра пулмалла (тĕслĕхрен, нарăс вĕçĕ, пуш уйăхĕн пуçламăшĕ). Кĕçĕн çăварни вăхăтĕнче ватти те, яшши те çунасемпе тăвайкки çинчен ярăннă, лашасемпе катаччи чупнă. Шашкара лашасемпе кайнă.
Кĕрекаç ялĕ, М.Ф. Лебедева каласа панинчен. tc » К\рекаё ял\, М.Ф. Лебедева каласа панинчен.»
Çăварнире лашасем кўлсе, çăварни юррисем юрласа ярăннă. Лашисем — капăр, çунисем хитре.
Çăварни (2 хут) терĕмĕр,
Çăварни те иртсе кайрĕ.
Çăварни иртмест, ĕмĕр иртет.
Çăварни чупса килтĕмĕр,
Иртсе каятпăр — кўртсемĕр,
Тўнсе каятпăр — тытсамăр.
Чемей сали, М.И. Волкова (1915) каласа панинчен. tc » Чемей сали, М.И. Волкова (1915) каласа панинчен. «
Мăн çăварни кун ирхине ирех, вĕçен кайăксем çывăрса тăриччен, çунашкапа е йĕлтĕрпе ту çинчен ярăнса анмалла. Çунашка çинче: «Кантăр вăрăм пултăр! Кантăр вăрăм пултăр!» — тесе кăшкăрмалла.
Ту çинчен çунашкапа е йĕлтĕрпе кукăр-макăр ярăнса ансан кантăр кукăр-макăр ўсет тенĕ. Çур ту аяккинче чарăнса малалла ту вĕçленичченех тепĕр хут ярăнса ансан кантăр сыпăклă пулать тет. Вĕçне çитичченех ярăнса анмасан кантăр кĕске пулать тет.
Мăн çăварни кун кантăр сўсĕнчен арласа тунă çипе хутăрласан çитес çул кантăр вăрăм пулать тет.
Вăрманкас-Шашкар ялĕ, П.Д. Вершков çырса илнĕ. 1953 ç. ЧПГĂИ ĂА, III уйр. 121 т. 82 с. tc «В=рманкас-Шашкар ял\, П.Д. Вершков ёырса илн\. 1953 ё. ЧПГ+И +А, III уйр. 121 т. 82 с.»
Ĕлĕк çăварни Мăнкун типпине тухас умĕн пĕр эрне хушши пынă. Малтанхи вырсарнирен шăматчен кашни кун хĕрсемпе каччăсем, ачи-пăчи каçалапа тăвайккинче çунашкасемпе, подсанкăсемпе ярăннă. Тăвайкки янăраса кăна тăнă.
Çăварнин юлашки кунĕнче, вырсарни кун, лашасем кўлсе каччăсем хĕрсене капăр çунасем çине лартса çăварни чупнă. Вĕсем урăх ялсене те кайнă. Каччисен е хĕрĕсен хурăнташĕсем патне кĕрсе юрласа, ташласа савăннă. Çавăн пекех ача-пăча та çăварни чупса савăннă.
Источник статьи: http://gov.cap.ru/HOME/71/knigi/tradizii2/shavarni%20maslennica.htm
Çăварни уявĕн сценарийĕ (масленица)
материал на тему
Сценарий праздника на чувашском языке.(Çăварни-Масленица)
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
| eh_cavarni_cavarni.docx | 714.6 КБ |
Предварительный просмотр:
ЭХ, ÇĂВАРНИ, ÇĂВАРНИ.
Тутар Республикине кĕрекен
Пăва районĕнчи Тури Лашчи
шкулĕнче чăваш чĕлхипе вĕрентекен
Тĕллевĕ: халăх йăли – йĕркисене аса илсе пурнăçа кĕртесси; хисеплеме вĕрентесси.
Уяв урамра пулса иртет. Хĕрсем çÿçеллĕ тутăрсем çыхнă, чăваш тумĕсемпе. Хитрелетнĕ катаччи лашисем тăраççĕ.
1 ертÿçĕ: Салам пурне те, хаклă ял-йышсем, вĕренекенсем, хăнасем.
Сарă кĕрĕк тăхăнса
Çăварни çитрĕ çаврăнса,
Ай, катаччи чупар-и?
2 ертÿçĕ: Ырă йăла – йĕрке пурнăçа кĕрсе пыма пуçларĕ. Вăхăтĕнче пирĕн асатте- асаннесем вĕсене çирĕп тытса пынă. Кашни ĕç-пулăмĕн хăйçн вăхăчĕ. Çут çанталăкăн та хăйĕн вăхăчĕ. Хĕллепе çу вăй виçеççĕ. Çак вăхăтра чăвашсем çăварни уявне иртереççĕ.
1 ертÿçĕ : Çăварни тени тепĕр майлă „çу эрни”, „хĕле ăсатни”, „çуркуннене кĕтни”. Çăварни çурхи кун тăрăшшшĕ çĕрпе танлашнă чухне пуçланать.
2 ертÿçĕ: Яш-кĕрĕм, хĕр-упраç Çĕнĕ çул иртсенех çăварние хатĕрленме тытăнать. Çăвание юрăпа – ташăпа хавссăн кĕтсе илнĕ.
1 ертÿçĕ: Эх, çăварни, çăварни.
Юрă- ташă кăпарни!
Хĕле ĕçсĕр хăварни!
2 ертÿçĕ: Асаттесен пилĕпе
Асран кайми чăвашсем.
1 ертÿçĕ: Чăваш çăварни кунĕ хăй патне пыракан çынна: ача- пăча пулсан та, ватти пулсан та йăтса илсе минтер çине лартнă. Çуллă икерчĕ çитернĕ, унсăрăн чăхсе çăмарта тумаççĕ, хур – кăвакал пусма лармасть тет. Пурте икерчĕ пĕçереççĕ, пĕрне пĕри сăра ĕçтереççĕ.
2 ертÿçĕ: Çăварни эрнин малтанхи кунне чăвашсем „аслă çăварни”, юлашки кунне „кĕçĕн çăварни” тенĕ.
Паян кĕçĕн çăварни!
Пурте килĕр уява
Сивĕ хĕле ăсатма
1 ертÿçĕ: Паян пирĕн уявра
Пĕтĕм халăх хăнара.
Чаплă тавар туянар,
Пĕрле вăйăсем выляр,
Икерчĕ пĕçерекен калать:
Катаччи те çăварни
Çăвар тулли икерчи,
Кĕсье тулли пĕремĕкĕ
Ма çăварни теес мар?
Чей хуçи калать:
Çак çăварни мĕншĕн килет?
Сар хĕрсене савăнма
2 ертÿçĕ : Атьăр, хĕрсе – каччăсем
Халь выляса- кулнисем
Кайччăр ĕмĕр тăршшĕпе.
Çăварни карчăккипе старикки килеççĕ.
Старик: (патаккипе шаккаса)
Турă пÿлĕх тивлетне патăр!
Ял карти тĕреклĕ пултăр!
Эпĕ те, ват каска çак çăварнире.
1 ертÿçĕ : Малалла вăйăсем выльăпăр.Канат туртни, йывăç урапа утни, михĕсемпе çапăçни, катаччи лашисем сĕрен яни.
(Пĕр çĕрте вăйăсем выляççĕ, тепĕр çĕрте икерчĕ пĕçереççĕ, юрă шăрантараççĕ. )
Çăварни старикки: Чир-чĕр кайтăр,
Турă патăр тивлетне
Ырлăх патăр, сывлăх патăр.
Çăварни карчăкки: Пÿлме тулли тырă пултăр,
Карта тулли выльăх пултăр.
Вĕлле тулли хурт кĕрлетĕр.
Сак çи тулли ывăл-хĕр лартăр.
(Çăварни хуçисем уяври кашни çынна чĕн пушăтпа йăпатаççĕ. Пурте пĕр-пĕринчен каçару ыйтаççĕ., ыталаса чуп тăваççĕ. Çылăх каçарттараççĕ.)
1 ертÿçĕ: Халĕ чăн хумхануллă самант. Хĕле ăсатса улăмран тунă катампие чĕртес пулать . (Старикпе карчăк катампие чĕртеççĕ).
2 ертÿçĕ: çунакан кăвайт çине йăвача пăрахар. Пихампарсем тутă пулччăр.
Пурте пĕрле : Çăварни карчăкĕ! Тутлăхлă пул, чипер кай! Чир-чĕре ялтан илсе кай! Арсене вăй пар, хĕрсене сывлăх пар!
Источник статьи: http://nsportal.ru/shkola/stsenarii-prazdnikov/library/2018/02/06/cavarni-uyaven-stsenariye-maslenitsa